Matka Boża Śnieżna w Polsce

Po zwycięstwie wojsk chrześcijańskich pod Lepanto w 1571 r. jezuici, a zwłaszcza ich generał św. Franciszek Borgiasz, przy wstawiennictwie św. Karola Boromeusza, zabiegali u papieża Piusa V o uchylenie zakazu kopiowania obrazu Salus Populi Romani (1), uznawanego za szczególnie cenny dla miasta. Powstało kilka kopii czcigodnego obrazu, które rozwieziono na różne kontynenty. Pod koniec XVI w. do Polski sprowadzono z Włoch kilka kopii głównie za sprawą jezuitów w tym Piotra Skargi i kardynała Bernarda Maciejowskiego. Pierwszym był obraz znajdujący się w pojezuickiej kolegiacie pw. Bożego Ciała w Jarosławiu. Dotarł do Jarosławia na prośbę Piotra Skargi i z polecenia św. Franciszka Borgiasza ok. 1576 r. do fundowanego przez Zofię ze Sprowy Tarnowską klasztoru jezuitów. Już w 1594 r. był w ołtarzu bocznym w czasie konsekracji kościoła. Fundowane przez kardynała Maciejowskiego kopie znalazły się w Krakowie u dominikanów (2), w katedrze na Wawelu i katedrze łuckiej. Do rozpowszechnienia kultu Matki Bożej Śnieżnej przyczynili się również dominikanie i franciszkanie. Obrazy Matki Bożej Śnieżnej stanowiły w tym czasie obronę przed zalewem islamu. Autor znalazł ponad 500 kopii czczonych w polskich kościołach, przy czym wiele z nich zostało uznanych za łaskami słynące lub cudowne. Tytuły nadane Maryi czczonej w tym obrazie to najczęściej MB Zwycięska, MB Różańcowa i MB Pocieszenia.

Gwałtowny rozwój kultu Matki Bożej Śnieżnej w Polsce nastąpił po 1621 r. Od wiosny tego roku Turcy pod wodzą sułtana Osmana II gromadzili armie i prowadzili je w kierunku Rzeczypospolitej. Do starć doszło pod Chocimiem. We wrześniu w obozie polskim zmarł dowodzący polskimi oddziałami hetman wielki Jan Karol Chodkiewicz. Wojska tureckie trzykrotnie przewyższały liczebnością siły polsko-litewsko-kozackie. W całym kraju panował nastrój trwogi. Organizowano procesje błagalne. W Krakowie 3 października 1621 r. urządzano błagalną procesję z obrazem Matki Bożej Śnieżnej z kościoła dominikanów (2). Obraz ten był przez Klemensa VIII pobłogosławiony i obdarzony odpustami, przywieziony do Krakowa przez Bernarda Maciejowskiego i w 1600 r. ofiarowany do kościoła dominikanów. Wg legendy był początkowo w celi św. Stanisława Kostki w Rzymie. Podczas procesji bito z dział na basztach murów obronnych miasta, kroczyło ponad 300 par mieszczan ze świecami, wszystkie bractwa kościelne, duchowieństwo świeckie i zakonne. Celebrował biskup Marcin Szyszkowski, procesję prowadził wielkorządca krakowski Stanisław Witowski. Cztery dni później podpisano traktaty pokojowe. Dokładnie w 50 lat po zwycięstwie pod Lepanto – zwycięstwo i ocalenie Polski przypisano Matce Bożej w jej obrazie u krakowskich dominikanów. W 1921 r. koronami papieskimi obraz ozdobił kardynał Adam Sapieha. Po chocimskim zwycięstwie liczne kopie Salus Populi Romani wykonywane były w kraju. Zamawiały je klasztory, magnaci, szlachta i proboszczowie parafii.

Obrazy Matki Bożej Śnieżnej zwłaszcza te, które były murem obronnym na Kresach bardzo uroczyście koronowano. Do 2002 r. spośród 201 koronowanych obrazów maryjnych w Polsce aż 27 jest kopiami Matki Bożej Śnieżnej, a dalsze 3 są wizerunkami zbliżonymi do rzymskiej ikony. Z okazji koronacji obrazu budowano ozdobne bramy powitalne, wojsko strzelało z armat, bito okazjonalne medale i medaliki, rozdawano obrazki. W uroczystościach brała udział również ludność wyznania grecko-katolickiego i prawosławnego.

Zasłynął obraz w Podkamieniu na Wołyniu, uznany za cudowny w 1645 r. Do bractwa różańcowego przy tym obrazie wpisali się królowie Jan III Sobieski i Korybut Wiśniowiecki. Obraz ukoronowano już w 1727 r. diademami pobłogosławionymi przez papieża Benedykta XIII. Uroczystości koronacyjne zgromadziły olbrzymie tłumy wiernych wyznania rzymsko-katolickiego i unickiego wraz ze swymi biskupami. W obu obrządkach odprawiono ponad 4 tys. Mszy Św. oraz udzielono ponad 100 tys. Komunii Św. W uroczystości udział brali hetmani polscy i litewscy wraz z wojskami pancernymi, husarią, piechotą i artylerią. Wystrzelono salwy z 56 armat. W czasie II wojny światowej banderowcy podstępnie wdarli się do klasztoru i zamordowali zakonników oraz przebywających tam uciekinierów. W klasztorze i w jego okolicy zamordowano ok. 2 tys. Polaków. Obraz ocalał, przewieziono go początkowo do Lwowa, potem do Krakowa, z kolei w 1957 r. do kościoła pw. Św. Wojciecha we Wrocławiu należącym od 1226 r. do dominikanów (3).

Do Latyczowa na Podolu ok. 1600 r. obraz typu Salus Populi Romani przywieźli dominikanie. Otoczony wielkim kultem na Podolu, obdarowany przez królów Zygmunta III i Władysława IV, został ukoronowany koronami papieskimi w 1778 r. za zgodą papieża Piusa VI. Towarzyszył wiernym w czasie napadu Tatarów, wojsk Chmielnickiego, represji carskich, wojny polsko-bolszewickiej. W 1945 r. przewieziony do Polski do Lublina i przebywa w kaplicy Służebniczek NMP (4).

Najsłynniejszym na Kresach miejscem kultu Zwycięskiej Matki Bożej Śnieżnej był fundowany przez Janusza Tyszkiewicza klasztor karmelitów bosych w Berdyczowie. Klasztor był wotum za uwolnienie Tyszkiewicza z niewoli tureckiej (5).Ks. Jan Twardowski pisał:

Matko Boska Berdyczowska
Ozdobo Ukrainy, Wołynia i Podola
Ukaż nam światło nadziei
Twardowski Jan ks., Litania Polska,
Katowice 2003, s. 182.

W klasztorze umieszczono pochodzący z Włoch obraz Matki Bożej Śnieżnej, czczony uprzednio w rodzinie Tyszkiewiczów. Już w 1647 r. biskup kijowski Stanisław Zaremba, uzdrowiony za wstawiennictwem MB Berdyczowskiej ogłosił jej obraz cudownym. W latach 1739-43 klasztor otoczono solidnymi fortyfikacjami projektowanymi przez Jana de Wittego uzbrojonymi w 60 armat. W 1756 r. za zgodą Benedykta XIV obraz ukoronowano ofiarowanymi przez papieża złotymi koronami. Szczerozłotą sukienkę dla obrazu oraz srebrne ramy ufundowało rycerstwo polskie. Wzniesiono olbrzymią kaplicę polową z 11 ołtarzami, mogącą pomieścić 20 tys. wiernych oraz osiem bram triumfalnych. Uroczystości towarzyszyło wojsko – 6 tys. husarii i pancernych pod wodzą Antoniego Lubomirskiego. Oddano 100 salw armatnich. W 1768 r. klasztoru twierdzy bronili przed wojskami rosyjskimi konfederaci barscy pod wodzą Kazimierza Puławskiego, który często modlił się przed cudownym obrazem. W klasztorze berdyczowskim przebywał słynny o. Marek Jałdołowicz – duchowy przywódca konfederatów opiewany przez Juliusza Słowackiego w poemacie „Ksiądz Marek”. W 1820 r. skradziono złote korony Matki Bożej i w 1856 r. nastąpiła re-koronacja obrazu koronami ofiarowanymi przez papieża Piusa IX. Po powstaniu styczniowym usunięto zakonników, powrócili dopiero w 1918 r., ale już w 1924 r. zostali usunięci przez władze bolszewickie. Klasztor zamieniono na muzeum, które spłonęło w 1941 r. Obraz zaginął. Karmelici bosi powrócili w 1991 r., zaś w 1997 r. biskup kijowsko-żytomierski Jan Purwiński intronizował nową kopię obrazu Matki Bożej Śnieżnej poświęconą przez św. Jana Pawła II w Polsce w czasie Jego wizyty w 1997 r. Kopia wykonana przez Bożenę Muchę-Sowińską z Krakowa ma wymiary 143×93 cm. Jest wzbogacona o anioły wokół głowy Matki Bożej oraz o oko Opatrzności Bożej w trójkącie w zwieńczeniu. W 2011 r. sanktuarium Matki Bożej w Berdyczowie ogłoszono ogólnoukraińskim sanktuarium narodowym.

Kresowa Hetmanko
Patronko konfederatów barskich
Módl się za nami
Jan Twardowski ks., Litania Polska, 2002, s. 124

W warszawskiej konkatedrze Matki Bożej Zwycięskiej na Kamionku znajduje się malowany na płótnie obraz Matki Bożej Berdyczowskiej. Do warszawskiej świątyni znanej z modlitw przed Bitwą Warszawską w 1920 r. obraz ofiarował dr Juliusz Wieliczko składając jednocześnie zaprzysiężone zeznanie o jego autentyczności. Wspomniany w tekście ks. Marek to przywódca duchowy konfederatów barskich – o. Marek Jandołowicz, założyciel Zakonu Rycerskiego Kawalerów Krzyża Świętego, opisany w poemacie Juliusza Słowackiego „Ksiądz Marek” (6). Obraz przedstawia ukoronowaną Matkę Bożą Berdyczowską z Dzieciątkiem ujętą w ¾ postaci. Jej głowę otacza 12 gwiazd. Obok Maryi dwa proporce z herbami Polski i Litwy (Orzeł i Pogoń). Wokół umieszczono chorągwie i panoplia. Postać Maryi unosi się nad półksiężycem oraz nad murami twierdzy wzmocnionymi armatami i tarczami. Poniżej półksiężyca umieszczono różowo-biały kwiat, a jeszcze niżej widok klasztoru i kościoła w Berdyczowie.

Natomiast w zbiorach Narodowego Muzeum Sztuki Ukrainy w Kijowie znajduje się niewielka (71x52x2,5 cm) ikona z końca XVIII w. (7). Inspiracją dla niej była grafika Teodora Rakowieckiego. Pochodzi niewątpliwie z kręgu malarstwa unickiego (napisy wykonane cyrylicą), ale związanego z zakonem karmelitów (herb zakonu umieszczono w dolnej części obrazu). W części centralnej przedstawiono ukoronowaną Matkę Bożą Śnieżną otoczoną promieniami światła. Ponad Nią Trójca Święta w otoczeniu aniołów. Poniżej Maryi po prawej rycerz to niewątpliwie Janusz Tyszkiewicz, zaś po lewej postać kobieca – prawdopodobnie jego matka błagająca o wyzwolenie syna. W odróżnieniu od pełnych wojskowych elementów grafiki Rakowieckiego i obrazu ks. Marka – tu w rękach aniołów delikatnie umieszczono miecz i strzelającą armatę. Za to cytatami z pism świętych podkreślono broniącą Moc Bożą. Obok Trójcy Świętej po jednej stronie jest zdanie – Jego jest czynienie pokoju – po drugiej stronie – Jeśli zaś ziemska, jeśli zaś niebieska (z listu do Kolosan). Obok herbu karmelitów są zdania – Opromieni światłem, w dniach Jego będzie mnóstwo pokoju i zapanuje (Psalm 76) – Skruszy siłę łuków, zbroję i tarczę i bitwę (Psalm 75). Wreszcie u dołu wykonano cyrylicą napis – Wizerunek cudotwórczej ikony Przenajświętszej Bogarodzicy Berdyczowskiej koronowanej przez Benedykta XIV.

Najbardziej znane i koronowane obrazy MB Śnieżnej w Polsce są w Czerwińsku, Leżajsku i Stoczku Warmińskim. W Warszawie możemy je czcić m. in. w kościele akademickim św. Anny, w kościele św. Antoniego na ul. Senatorskiej oraz kopię obrazu MB Łuckiej w kościele św. Patryka na Gocławiu. Po wojnie do Otwocka przekazano cudowny obraz Matki Bożej ze Swojczowa na Wołyniu. Ludność polska uciekając w 1945 r. zabierała ze sobą setki czczonych obrazów i rzeźb.

W pierwszej połowie XVIII w. praktycznie zanika w Polsce zainteresowanie obrazami typu Matki Bożej Śnieżnej. Po papieskiej koronacji obrazu Matki Bożej Częstochowskiej w 1717 r. episkopat polski zalecił rozwijanie kultu tego wizerunku. Zmalało też zagrożenie z krajów islamskich.

Jerzy

Zdjęcia: